تحلیل روان‌‌شناختی ایمان دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد روان‌‌شناسی اسلامی

2 استادیار گروه روان شناسی مجتمع آموزش عالی علوم انسانی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

پیوند ایمان و آرامش در متن برخی آیات و روایات، اهمیت بررسی روان‌‌شناختی ایمان را نشان می‌‌دهد. ایمان به عنوان یکی از مفاهیم بنیادین در علوم اسلامی و علوم انسانی، مورد توجه محققان قرار گرفته است، اما این پژوهش، ضمن نقد برخی یافته‌‌های روان‌‌شناختی از ایمان و بررسی مفهوم ایمان دینی و تفاوت آن با تحلیل‌‌های رایج از ایمان، در صدد تبیین روان‌‌شناختی ایمان دینی و برخی مفاهیم هم‌‌خانواده‌‌ی آن است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر فهم قرآن و حدیث در مکتب اهل بیت علیهم السلام است. بر اساس نتایج به دست آمده، ایمان دینی علاوه بر شرط تمامیت‌‌یافتگی، که نقش محوری در شکل‌‌گیری این سازه دارد، واجد جنبه‌‌های شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی است که در ضمن روابط فرد، تحقق می‌‌یابد. بنابراین تعریف ایمان دینی در نگاه روان‌‌شناختی مبتنی بر پژوهش حاضر عبارت است از «ارتباط تمامیت‌‌یافته‌‌ی شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی انسان با خود، دیگران، هستی محسوس و نامحسوسات (معنویات)».
 
 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم ترجمه فولادوند.
نهج‏البلاغه ترجمه دشتی.
ابن بابویه، محمد بن علی، 1362ش، الخصال، تحقیق و تصحیح علی‌‌اکبر غفاری، چاپ اول، قم، جامعه مدرسین.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، 1404ق، تحف العقول، تحقیق و تصحیح علی‌‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، جامعه مدرسین.
ابن فارس، احمد بن فارس، 1404ق، معجم المقاییس اللغه، تحقیق و تصحیح عبدالسلام محمد هارون، چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، تحقیق و تصحیح جمال‌‌الدین میردامادی، چاپ سوم، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
اتکینسون، ریتا ال و دیگران، 1385ش، زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ترجمه محمدنقی براهنی و دیگران، چاپ سوم، تهران، رشد.
افروز، غلامعلی، 1389ش، روان‌‌شناسی رابطه‌‌ها، چاپ پنجم، تهران، دانشگاه تهران.
آذربایجانی، مسعود، 1387ش، تهیه و ساخت آزمون جهت‌‌گیری مذهبی با تکیه بر اسلام، چاپ سوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آذربایجانی، مسعود، 1390ش، روان‌‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آریان‌پور، منوچهر و دیگران، 1385ش، فرهنگ انگلیسی به فارسی، تهران، جهان‌رایانه.
بهرام‌‌خانی، محمود و جان بزرگی، مسعود و علی‌‌پور، احمد، 1391ش، اثربخشی درمانگری چند وجهی لازاروس بر ارتقاء سلامت عمومی در بیماران ام اس، مجله روان شناسی بالینی، سال چهارم، شماره 1 پیاپی 13، بهار.
تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، 1410ق، غرر الحکم و درر الکلم‏، چاپ دوم، قم، دار الکتاب الإسلامی‏.
جان‌‌بزرگی، مسعود و غروی، سید محمد، 1397ش، اصول روان‌‌درمانگری و مشاوره با رویکرد اسلامی (مفاهیم، فرآیند و فنون)، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌ها (سمت).
جان‌‌بزرگی، مسعود و غروی، سید محمد، 1395ش، نظریه‌‌های نوین روان‌‌درمانگری و مشاوره (اصول، فنون و مطابقت‌‌های فرهنگی)، چاپ اول، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌ها (سمت).
جان‌‌بزرگی، مسعود و نوری، ناهید، 1394ش، نظریه‌‌های بنیادین روان‌‌درمانگری و مشاوره (اصول، فنون و مطابقت‌‌های فرهنگی)، چاپ اول، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌ها (سمت).
جوادی، محسن، 1376ش، نظریه ایمان در عرصه قرآن و کلام، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
جیمز، ویلیام، 1367ش، دین و روان، ترجمه مهدى قائنى، چاپ دوم، قم، انتشارات دارالفکر.
حقانی، ابوالحسن، 1396ش، نقش عاطفه در ایمان، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
دیلمی، حسن بن محمد، 1408ق، اعلام الدین فی صفات المومنین، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
رحیمی‌‌نژاد، عباس، 1377ش، «مروری کوتاه بر دیدگاه‌‌های چند تن از روان‌‌شناسان غربی در روان‌‌شناسی دینی»، فصلنامه علمی پژوهشی قبسات، دوره 3، ش8-9، ص46- 51.
رزاقی، هادی، 1387ش، نگرش و ایمان در تربیت دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
سالاری‌‌فر، محمدرضا، مسعود آذربایجانی و عباس رحیمی‌‌نژاد، 1390ش، مبانی نظری مقیاسهای دینی، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سانتراک، جان، 1388ش، زمینه روان‌شناسی، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران، نشر رسا.
شعاری‌‌نژاد، علی‌‌اکبر، 1390ش، روان‌‌شناسی عمومی انسان برای انسانی برخوردار از طبیعت چندگانه! اما واحد!، چاپ اول، تهران، اطلاعات.
شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، 1409ق، وسائل الشیعه، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏.
صالحیان، سید مهدی، 1395ش، ساخت آزمون اولیه هوش معنوی بر اساس آموزه‌‌های اسلامی، پایـان‌‌نامـه کارشناسی ارشد، قم، مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت.
الصدر، السید محمد باقر، 1421ق، المدرسه القرآنیه، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر. الاولی.
صدر، سید محمد باقر، 1359ش، سنت‌‌های تاریخ در قرآن، ترجمه سید جمال موسوی، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، سید محمد حسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد بن علی، 1403ق، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق و تصحیح محمدباقر خرسان، چاپ اول، مشهد، نشر مرتضی.
عظیمی، سیروس، 1387ش، اصول روان‌شناسی عمومی، چاپ بیستم، تهران، صفار.
فرقانی، مرتضی و نوری، نجیب‌‌الله و شیخ‌‌شعاعی، علیرضا، 1391ش، نگاهی به روان‌‌شناسی اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فعالی، محمدتقی، 1389ش، ایمان دینی در اسلام و مسیحیت، چاپ دوم، تهران، کانون اندیشه جوان.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، 1407ق، الکافى، تحقیق و تصحیح على‌‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى‏، 1403ق، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
مسعودی، عبدالهادی، 1386ش، روش فهم حدیث، تهران، سمت.
مصباح یزدی، محمد تقی و دیگران، 1391ش، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، انتشارات مدرسه.
مصطفوى، سید جواد، 1369ش، ترجمه أصول الکافی، چاپ اول، تهران، کتاب فروشى علمیه اسلامیه.
مظاهری، محمد علی و پسندیده، عباس و صادقی، منصوره سادات، 1390ش، مثلث ایمان الگوی ابعادی رابطه انسان با خدا، قم، دارالحدیث.
نجاتی، محمد عثمان، 1385ش، مراحل پایه‌‌گذاری روان‌‌شناسی بر اساس اسلام، ترجمه نجیب الله نوری، فصلنامه پژوهش و حوزه، س 7، ش 25.
نراقی، مولا احمد، 1384ش، معراج السعاده، قم، انتشارات قائم آل محمد صلی الله علیهم.
وود، جولیا، تی.، 1379ش، ارتباطات میان فردی روان‌‌شناسی تعامل اجتماعی، ترجمه مهرداد فیروز بخت، تهران، انتشارات مهتاب.
Spilka, B.; Hood, R. W.; Gorsuch & R. Hunsberger, B., 2003, The psychology of religion, New York, Guilford.