تبیین حکم فقهی وسواس از نگاه امام خمینی(ره) با توجه به روان شناسی وسواس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش پژوه حوزه علمیه قم، دانشجوی دکتری قرآن و روان شناسی مجتمع آموزش عالی علوم انسانی جامعه المصطفی العالمیه

2 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

این پژوهش با هدف تبیین حکم فقهی وسواس با کمک گرفتن از علم روانشناسی بر اساس دیدگاه امام خمینی رحمة الله‌علیه تدوین شده است. روش تحقیق در این پژوهش  توصیفی-تحلیلی است. به منظور بیان و توصیف وسواس در روانشناسی و فقه از روش توصیفی، و برای ارزیابی ادّله و نظریات فقها از روش تحلیلی استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که هر چند ، وسواس از نظر منشاء ایجاد و تبیین، ظاهرا تفاوت‌هایی با وسواس در لسان دین دارد ولی نکته مهم این است که هر دو در موضوع مشترک هستند. رفتار وسواسی از نظر امام خمینی(ره) حرمت دارد و ادّله ایشان را از دو جهت می‌توان تبیین کرد یکی به خاطر نصوصی که بصورت صریح از رفتار وسواسی نهی کرده‌اند و آن را گناه، ‌تبعیت از شیطان و مخالفت با عقل دانسته‌اند و دیگر به خاطر اینکه رفتار وسواسی مصداق عناوین متعددی مثل قطع و تاخیر در نماز، اسراف، بدعت، تهمت هستند که این عناوین حرام می باشند. با توجه به رویکرد شناخت درمانگری در روانشناسی، تبیین فقهی اخلاقی و عرفانی وسواس توسط امام خمینی(ره) می‌تواند کمک قابل توجهی در درمان مبتلایان به وسواس در جنبه‌های مذهبی باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن
    1. ابن‌شعبه‌حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، تصحیح علی غفاری، نشر جامعه مدرسین، قم، 1363.
    2. اتکینسون،ریتاال،ریچاردلی، 1385 زمینه ی روانشناسی هیلگارد، انتشارات رشد.
    3. احمد بن فارس، ۱۴۱۰ق معجم مقاییس اللغه، الدارالاسلامیه، لبنان، ‎.
    4. احمدی، جمشید، وسواس و درمان آن، شیراز، نوید، 1368.
    5. ارگانی‌حائری، محمد، 1379 شناخت و درمان وسوسه و وسواس در اسلام، مجمع ذخائر اسلامی.
    6. امام خمینى، روح الله، 1378 شرح چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 123.
    7. امام خمینی، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، قم، مؤسسة تنظیم ونشر آثار امام خمینی، 1372.
    8. انصاری، حسن، 1395 بررسی اثربخشی درمان شناختی  رفتاری مبتنی بر پیش فرض‌های خداپنداره، خودپنداره و آخرت پنداره بر شدت اختلال وسواس  بی اختیاری، روا‌شناسی و دین، شماره36.
    9. خمینى، روح‏الله، 1372 استفتاآت(للإمام الخمینی(س))، 3جلد، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى،قم، چاپ 1.
    10. خمینى، روح‏الله، 1378 آداب الصلاة، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س)، تهران، چاپ 7.
    11. خمینى، روح‏الله، 1392 استفتائات امام خمینى (س)(موسوعة الإمام الخمینی 32 الى 41 )، 10جلد، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س)، تهران، چاپ 1.
    12. دادستان، پریرخ،1390 روان‌شناسی مرضی تحولی، تهران، سمت.
    13. دسیلوا، پادمال، راچمان،استانلی (1388)،حقایقی­درباره اختلال وسواس ،ترجمه شاپوریان،رضا، انتشارات رشد.
    14. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ۱۴۱۶ مفردات الفاظ القرآن،ناشر الدار الشامیه، دار القلم.
    15.  سادوک و سادوک، کاپلان، هارولد(2007)، خلاصه­روانپزشکی­کاپلان­وسادوک،ترجمه رضاعی،فرزین.انتشارات ارجمند
    16. صدرآبادی،مهدی،1396، مجموعه مقالات روش شناسى قرآن و علوم انسانى؛ ص153.

    [1]

    1. صدوق، ابن بابویه، 1416ق محمدبن علی، علل الشرائع، دارالحجه للثقافه.
    2. صدوق، محمدبن علی،1362 الخصال، قم، جامعه مدرسین.
    3. طباطبایى، سیدمحمدحسین، 1417 ه. ق المیزان فى تفسیر القرآن، قم، ‏جامعه‏ى مدرسین‏.
    4. عسکرى، حسن بن عبدالله،1400ق الفروق فى اللغة، 1جلد، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، چاپ اول.
    5. علی عیسی‌زادگان، 1391 رابطه صفات شخصیتی، جهت‌گیری مذهبی و وسواس مرگ: آزمون یک الگوی علّی، روان شناسی و دین، شماره18.
    6. عمید، حسن، فرهنگ عمید ، امیرکبیر، 1380.
    7. فاضل لنکرانی، محمد، 1383جامع المسائل، قم، امیرالعلم.
    8. فقیهی، علی‌نقی، 1382 مقایسه دو شیوه شناخت ـ درمانگرى اسلامى و شناخت ـ درمانگرى سنّتى، معرفت،شماره75.
    9. قدیری، محمدحسین، بی­خیال درمانی(نگاهی فقهی روان­شناختی به وسواس)، انجمن گفتگوی دینی، 1393.
    10. کاشف الغطاء، جعفر ،1422کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء ، ج 1، قم، بوستان کتاب.
    11. کلینی، محمد بن یعقوب،1387، قم، دارالحدیث، چاپ اول.
    12. متقی الهندی، علاء الدین، 1409 ه. ق کنزالعمال، بیروت: انتشارات موسسه الرساله،.
    13. مجلسی محمدباقر،1403ق بحارالانوار، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت، چاپ دوم، 110جلد، بیروت، لبنان،.
    14. مظاهری، حسین،1387 راه های عملی درمان وسواس، موسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا(س).
    15. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، انتشارات بهزاد،1387.
    16. مکارم شیرازى، ناصر، 1427 ه. ق‌، قم‌، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)، چاپ دوم‌.
    17. مکارم شیرازى، ناصر، انوار هدایت، قم.
    18. مکارم شیرازی، ناصر،1370 تفسیر نمونه، ناشر دارالکتب الاسلامیه.
    19. نارویی نصرتی، 1388 طرح خودیابی اسلامی و درمان وسواس،روان شناسی و دین، شماره5.
    20.  نارویی نصرتی، رحیم، 1393 نمودهای وسواس ـ ناخودداری وارسی در میان افراد مذهبی و راه کارهای درمانی آن براساس روایات اسلامی، روان شناسی و دین، شماره28.
    21. ورام، مسعود بن عیسی، 1376 نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، تهران، دارالکتب الاسلامیه،.
    22. ویلهلم،سابین- استکتی،گایل (1390) - شناخت درمانی اختلال وسواس فکری-عملی.مترجمان:اصغری پور، بهفر، کریمی. انتشارات سایه سخن.