مقایسه کارآمدی خانواده در گروه‌های متفاوت از نظر پای‏بندی مذهبی و سبک‌های هویتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای روان‌شناسی و عضو گروه روان‌شناسی مجتمع آموزش عالی علوم انسانی جامعة المصطفی

2 کارشناسی ارشد رشته مشاوره و راهنمائی، موسسه اخلاق و تربیت

3 دکتری روانشناسی، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده

هدف از پژوهش حاضر مقایسه کارآمدی خانواده در گروه‌هایی با پای‏بندی مذهبی و سبک‌های هویت مختلف است. در این پژوهش از روش توصیفی از نوع علی مقایسه‌ای استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق، کلیه طلاب مرد و زن و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی شهر قم می‌باشند. از این جامعه نمونه‌ای متشکل از 388 نفر به صورت در دسترس انتخاب شد. شرکت‏کنندگان در این پژوهش به پرسش‏نامه‌های کارآمدی خانواده صفورایی‏پاریزی (SFEQI)، پای‏بندی ‌مذهبی جان‌بزرگی(JRAQ) و مقیاس سبک‌های هویت (ISI-6G) پاسخ دادند. داده‌ها با استفاده از روش تحلیل واریانس عاملی و آزمون‌ تعقیبی توکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که بین گروه‌های دارای پای‏بندی مذهبی، دوسوگرایی و ناپای‏بندی از نظر کارآمدی خانواده تفاوت معنادار وجود دارد و همچنین افراد با سبک‌های هویت اطلاعاتی، هنجاری و اجتنابی از نظر کارآمدی خانواده تفاوت معنادار وجود دارد. تأثیر تعاملی پای‏بندی مذهبی و سبک‌های هویت بر کارآمدی خانواده معنادار نیست. آزمون تعقیبی توکی نشان داد گروه «پای‌بند مذهبی» با دو گروه «دوسوگرا» و «ناپای‏بند» تفاوت معنادار دارد اما دوسوگرا و ناپای‏بند از نظر کارآمدی خانواده با یکدیگر تفاوت معنادار نشان نداد. همچنین افراد دارای «سبک‌ هویت اطلاعاتی» با دو سبک «هنجاری» و «اجتنابی» تفاوت معنادار دارند. اما سبک‌های هنجاری و اجتنابی تفاوت معنادار ندارند. بنابراین افرادی که پای‏بندی مذهبی بالا و سبک هویتی اطلاعاتی دارند، از لحاظ کارآمدی خانواده در سطح بالاتر قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


1-    اسپیلکا، برنارد، هود و رالف دبلیو و هونسبرگر، بروس و گرساچ، ریچارد (1390)، روان‌شناسی دین: بر اساس رویکرد تجربی (محمد دهقانی، مترجم)  تهران: رشد.
2-    اصغری، فرهاد؛ کردمیرزا نیکوزاده، عزت اله و احمدی، لیلا (1392). رابطه نگرش مذهبی، منبع کنترل و گرایش به سوء مصرف مواد در دانشجویان. اعتیاد پژوهی. دوره7. شماره25. صص 112-103.
3-    امیدیان، مرتضی (1388). هویت از دیدگاه روان‌شناسی. انتشارات دانشگاه یزد.
4-    باباخانی، نرگس؛ اسدی‌نیازی، شادی؛ علیزاده‌ذکریا، رامین و بختیاری ارکسی، حمید (1395). رابطه سبک‌های هویتی با رضایت زناشویی در زوج‌های متاهل شهر تهران، مجله اصول بهداشت روانی، سال18. آبان و آذر 1395، صص 471- 477.
5-    برک، لورا (1393). روان‌شناسی رشد (از نوجوانی تا پایان زندگی). ترجمه: یحیی سید محمدی. ارسباران. (نشر اصلی: 2007)
6-     بستان (نجفی)، حسین (1388) تأملاتی در باب جامعه‌شناسی خانواده. در آسیب‌شناسی خانواده (مجموعه مقالات). صص 121- 145. مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری. تابستان 1388.
7-    بهادری خسروشاهی، جعفر و محمود علیلو، مجید (1391). بررسی رابطه بین سبک‌های هویت با معنای زندگی در دانشجویان. مطالعات روانشناختی. شماره 31. صص 143-164.
8-    ثناگویی و جانبزرگی و مهدویان (1390). رابطه الگوهای ارتباطی زوجین با رضامندی زناشویی. مطالعات اسلام و روان‌شناسی. دوره 5. شماره 9. صص 57-77.
9-    جان بزرگی، مسعود (1388). ساخت و اعتباریابی آزمون پای‏بندی مذهبی بر اساس گزاره های قرآن و نهج‌البلاغه. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، سال3، شماره 5. صص 106-79.
10-                        جوانمرد، غلامحسین؛ محمدی قره قوزل، رقیه؛ پوراکبران، الهه؛ محمدی، حسین و موسوی، محمدرضا (1394). پیش‌بینی انسجام و کارکردهای خانوادگی در زوج ها، بر اساس عمل به باورهای دین. پژوهش در دین و سلامت. دوره 2. شماره 1. صص 41-34.
11-                        حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: موسسه آل البیت (ع).
12-                        حقیقتیان، منصور و صالحی وحید (۱۳۹۳). رابطه بین دین‏داری و اخلاق کار (مورد مطالعه: کارمندان ادارات دولتی شهر اقلید)،‌ فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 8، شماره 4، تابستان 1393، صفحه 177-201.
13-                        حیدری خورمیزی، سید حسین؛ احمدی، محمدرضا؛ نارویی نصرتی، رحیم (۱۳۹۵). رابطه پای‏بندی مردان به آموزه های همسرداری اسلام با رضامندی زناشویی و کارآمدی خانواده،‌ مجله پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، پاییز و زمستان 1395، شماره 22،  ص 43 تا 54.
14-                        حیدری، حسین؛ کریمیان، نادر؛ سالاری، سمانه (1394). بررسی رابطه بین ترس از صمیمیت و سبک‌های هویتی با تعهد زناشویی افراد متاهل. خانواده پژوهی. دوره 11، شماره 41. صص 73- 86.
15-                        حیدری، سید حسین؛ صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی؛ هراتیان، عباسعلی؛ زارعی توپخانه، محمد (1394). بازشناسی ساختار عاملی مقیاس اسلامی کارآمدی خانواده فرم تجدید نظر شده. اسلام و پژوهش‌های روانشناختی. سال اول. شماره3. صص 27-43.
16-خدایاری فرد، محمد؛ شهابی، روح الله و اکبری زردخانه، سعید (1386). رابطه نگرش مذهبی با رضایت‌مندی زناشویی در دانشجویان متاهل، فصل‌نامه خانواده‌پژوهی. سال 3. شماره 10. صص 611- 620.
17-                        خدایاری فرد، محمد؛ شهابی، روح الله و اکبری‌زردخانه، سعید (1388). دین‏داری، خودکنترلی و گرایش به مصرف مواد در دانشجویان. رفاه اجتماعی. دوره 9. شماره 34. صص 130-115.
18-                        دانشورپور، زهره؛ تاجیک اسماعیلی، عزیز الله؛ شهرآرای، مهرناز؛ فرزاد، ولی الله و شکری، امید (1386). مجله روانپزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، سال 13، شماره 4. صص 404-393.
19-                        دردشتی، احمدرضا (۱۳۹۱). مقایسه میزان کارآمدی خانواده والدین شاغل و خانواده پدر شاغل از نگاه پدران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
20-                        روحانی، عباس و معنوی پور، داود (1387). رابطه عمل به باورهای دینی با شادکامی و رضایت زناشویی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مبارکه. دانش و پژوهش در روان‌شناسی. سال 9، شماره 35 و 36. صص 206-189.
21-                        زارعی، اقبال؛ آذری، پریسا و هدایتی، فاطمه (1394). بررسی رابطه سبک‌های هویتی و سبک‌های دفاعی با رضایت زناشویی در زوجین استان اصفهان. کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در علوم تربیتی و روان‌شناسی و آسیب‌های اجتماعی ایران. تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین و مرکز مطالعات و تحقیقات،
22-                        سالاری‌فر، محمدرضا. (1385). درآمدی بر نظام خانواده در اسلام. قم، مرکز نشر هاجر.
23-                        سلطانی فر، عاطفه و بینا، مهدی (1386). بررسی شیوع نشانه‌های افسردگی کودکان دبستانی 9 تا 11 ساله در تهران و رابطه آن با عمل‏کرد خانواده. فصل‌نامه اصول بهداشت روانی. شماره 33-34. صص 7-14.
24-                        شکری، امید؛ تاجیک اسماعیلی، عزیز الله؛ دانشورپور، زهره؛ غنایی، زیبا و دستجردی، رضا، (1386) تفاوت‌های فردی در سبک‌های هویت و بهزیستی روانشناختی: نقش تعهد هویت. تازه‌های علوم شناختی. شماره 34. صص 33-46.
25-                        شهرآرای، مهرناز، (1384). روان‌شناسی رشد نوجوان: دیدگاهی تحولی. تهران: علم.
26-صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی (1388). ساخت و اعتباریابی پرسش‏نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام. روان‌شناسی و دین، سال 2. شماره 5. صص  108-85
27-                        صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی (۱۳۸۸الف). صله رحم و کارآمدی خانواده، مجله مطالعات فقه تربیتی، پاییز 1388، شماره 9، ص155 تا 166.
28-                        صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی (۱۳۸۸ب). اثربخشی رعایت آموزه های اخلاق اسلامی در کارآمدی خانواده، مجله معرفت اخلاقی، زمستان 1388، شماره 1، ص91 تا 118.
29-                        صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی (۱۳۸۹الف). نقش حقوق در کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام، مجله علمی-ترویجی معرفت، مهر 1389، شماره 154، ص69 تا 82.
30-                        صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی (1392). شاخص‌های خانواده کارآمد. پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده. سال 1. شماره 1. صص 29- 58.
31-                        صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی (۱۳۹۲). شاخص‌های خانواده کارآمد، مجله پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، مقاله 3، دوره 1، شماره 3، پاییز 1392، ص۵۸-۲۹.
32-                        صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی (۱۳۹۲). نقش اعتقادات، بینش ها و باورهای دینی در کارآمدی خانواده، مجله معرفت، تیر 1390، شماره 163، ص 53 تا 66.
33-                        صفورایی‏پاریزی، محمدمهدی (۱۳۸۹ب) انتخاب همسر مطلوب و نقش آن در کارآمدی خانواده، مجله: پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، پاییز و زمستان 1389، شماره 7، ص71 تا 88.
34-                        صیدی، محمد سجاد؛ نظری، علی محمد و ابراهیمی، محمد (1393). نقش باور به مقدس بودن ازدواج در شادکامی. روان‌شناسی و دین. سال 7.  شماره1. صص 48- 60.
35-                        طبرسی، حسن بن فضل (1408ق). مکارم الاخلاق. بیروت: دار الحوراء.
36-عبدالله‏پور، نازی؛ مقیمی آذری، محمد باقر؛ قلی زاده، حسین و سید مهدوی، میر روح الله و علی اشرفی زکی، زینب (1388). رابطه بین دین‏داری با کارکرد خانواده در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، فصل‌نامه تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد شوشتر، سال 3. شماره 7. صص 157- 176.
37-                        غضنفری، احمد (1383)، اعتباریابی و هنجاریابی پرسش‏نامه سبک هویت (ISI-6G). مطالعات تربیتی و روان‌شناسی، شماره 17. صص 81-96.
38-                        قاسمی، سیمین و اعتمادی، عذرا (1395). رابطه بین پای‏بندی مذهبی و بخشش با کیفیت روابط زوجین و خانواده همسر در زنان. روان شناسی و دین. سال 9، شماره 2. صص 109-97
39-                        مجلسی، محمد باقر. بحار الانوار. دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1403ق.
40-                        محسن زاده، فرشاد؛ شهرآرای، مهرناز و گودرزی، محمود (1388). بررسی ارتباط تمایز یافتگی خود با سبک‌های هویت. پژوهش‌های مشاوره. شماره 32. صص 90-73.
41-                        محمدی، شهناز؛ باباپور، تینا؛ علی پور، فرشید (1393). نقش پیش‌بین سبک‌های هویت و پنج عامل شخصیت در تعارضات زناشویی زوجین 20 تا 40 ساله. پژوهش‌های مشاوره. شماره 49. صص 127- 145.
42-                        معارف، منا؛ خلیلی، شیوا؛ حجازی، الهه و غلامعلی لواسانی، مسعود (1393). رابطه سبک‌های هویت و نقشهای جنسیتی زوجین با رضایتمندی زناشویی. مجله روان‌شناسی. سال 18. شماره 4. صص 365-380.
43-  موسوی، سیده فاطمه؛ رحیمی نژاد، عباس (1394). مقایسه منزلتهای هویت بین فردی زنان و مردان متأهل با توجه به وضعیت طلاق عاطفی. پژوهش‌های کاربردی روانشناختی. سال 6. شماره1. صص 11-23.
44-   مینوچین، سالوادور (1373). خانواده و خانواده‌درمانی. ترجمه: باقر ثنائی. تهران: امیر کبیر.
45-هوشیاری، جعفر، حسن تقیان و محمدمهدی صفورایی‏پاریزی (۱۳۹۵). هنجاریابی مجدد پرسش‏نامه سنجش کارآمدی خانواده با استفاده از نظریه پرسش پاسخ، دو فصلنامه مطالعات اسلام و  روان‌شناسی، س۱۰، ش۱۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ص۹۹-۱۱۷.
46-هوشیاری، جعفر؛ صفورایی‏پاریزی، محمد مهدی؛ نیوشا، بهشته (1393). رابطه کارآمدی خانواده با بهزیستی معنوی در دانشجویان و طلاب. دو فصل‌نامه مطالعات اسلام و روان‌شناسی. شماره 15، صص 87- 102.
47-  هی لی، جی (1375). روان درمانی خانواده. ترجمه: باقر ثنائی. تهران: امیر کبیر.
48) Berzonsky, M, D. (1990). Self-construction over the life-span: A process perspective on identity formation. In G. J. Neimeyer, (Eds), Advances in Personal Construct Psychology, I, 155-186. Greenwich, CT: JAL.
49) Berzonsky, M, D. (2002). Identity processing styles, self-construction, and personal epistemic assumptions: A social-cognitive perspective. Paper presented in the workshop “Social Cognition in Adolescence: Its Developmental Significance”, Groningen, the Netherlands.
50) Berzonsky, M, D. (2003). Identity style and well-being: Does commitment matter? Identity: An International Journal of Theory and Research, 3(2). 131-142.
51) Berzonsky, M, D. (2004). Identity style, parental authority, and identity commitment. Journal of Youth and Adolescence, 33(3), 213-220.
52) Berzonsky, M, D. (2011). A social-cognitive perspective on identity construction. In S. J. Schwartz, K. Luyckx, & V. L. Vignoles (Eds), Handbook of identity theory and research (pp. 267-283). New York: Springer.
53) Berzonsky, M, D. Kuk, L.S. (2000). Identity status, identity processing and transition to university, Journal of adolescent research, Vol.15, N.1, 81-98.
54) Berzonsky, M, D. Kuk, L.S. (2005). Identity style psychological Maturity, and academic performance, Personality and Individual Differences. 39, 235-247.
55) Coldwell, K. J, 1995, Religious effect on level of family functioning, Journal of Family Psychology, v. 7, p. 245-260.
56) Dudley, M. G. and Kosinski Jr, F. A. (1990), Religiosity and marital satisfaction: A research note. Review of Religious Research, 32, 78-86.
57) Duriez, B., & Soenens, B, (2006). Personality, identity styles, and religiosity: An integrative study among late and middle adolescents. Journal of adolescence, 29(1). 119-135.
58) Ellison, C. G., Bartkowski, J. P., & Anderson, K. L. (1999). Are there religious variations in domestic violence? Journal of Family Issues, 20(1), 87-113.
59) Hunler, O. S. & Genc, OZ, T.I. (2005). The effect of religiousness on marital satisfaction: Testing the mediator role of marital problem solving between religiousness and marital satisfaction. Contemporay Family Therapy, 27 (1), 123-136.
60) Kroger, J. (1996). Identity, regression and development. Journal of Adolescence, 19(3), 203-222.
Mahoney, A, Pargament, K. I., Jewel, T., Swank, A. B., Scott, E., Emery, E., & Rye, M. (1999).  Marriage and the spiritual realm: The role of proximal and distal religious constructs in marital functioning, Journal of Family Psychology, 13(3), 321-338.
61) Mahoney, A. (2005). Religion and conflict in marital and parent child relationship. Journal of Social Issues, 61 (4), 689-706.
62) Marsh, R., and Dallos, R. (2001). Roman Catholic couples: wrath and religion. Journal of Family Process. Fall, 40(3), 343-60.
63) Nurmi, J. E.; Berzonsky, M. D.; Tammi, K.; & Kinney, A. (1997). Identity processing orientation, cognitive and behavioral strategies and well-being. International Journal of Development, 21, 555-570.
64) Vignoles, V. L Schwartz, S. J and Luyckx, K (2011). Introduction: Toward an Integrative View of Identity, In S. J. Schwartz, K. Luyckx, & V. L. Vignoles (Eds.), Handbook of identity theory and research, New York: Springer.
65) Vleioras, G., & Bosma, H. A. (2005). Are identity styles important for psychological well-being? Journal of Adolescence, 28, 397-409.